რა არის ლაქტოზა და რა გავლენას ახდენს ჯანმრთელობაზე

ლაქტოზა არის რძეში და რძის პროდუქტებში არსებული ბუნებრივი შაქარი, რომელიც წარმოიქმნება ორი შაქრის - გლუკოზასა და გალაქტოზას (დიახ,ასე ჰქვია) შეერთების შემდეგ.

იმისათვის რომ ჩვენმა ორგანიზმმა ის დროულად გადაამუშაოს, ამისთვის იყენებს ბუნებრივ ფერმენტს - ლაქტაზას, რომელიც ლაქტოზას უკვე ნახსენებ ორ შაქრად ყოფს. იმ დროს, როცა არ ხდება საკმარისი ფერმენტის წარმოება, ადამიანის სხეულმა შეიძლება ვეღარ დაშალოს, ან სრულფასოვნად აითვისოს ლაქტოზა, რაც შემდეგ იწვევს  სიმპტომების გამოვლენას.

ზოგჯერ ამ ფერმენტის დონე დაბალია და სხეული მაინც ახერხებს რძის პროდუქტების მონელებას. მაგრამ როცა  დონე ძალიან იკლებს რძის პროდუქტების მიღების შემდეგ იწყება სხვადასხვა სიმპტომები - მუცლის ტკივილი, შებერილობა, დიარეა.

ხშირად რძის პროდუქტებზე უარის თქმის გარეშე შეიძლება ამ მდგომარეობის მართვა. მაგრამ როცა ეს ვერ ხერხდება, მაშინ მოგიწევთ ულაქტოზო საკვები - ულაქტოზო რძე, ყველი და ა.შ. დაამატოთ თქვენს რაციონს.

ლაქტოზას აუტანლობა განსხვავდება რძის მიმართ ალერგიისგან და ეს ორი ერთმანეთში არ უნდა აგვერიოს. უკვე ვახსენეთ, რომ ამ შაქრის მიმართ არატოლერანტულობა ფერმენტის ნაკლებობის გამო ხდება, ხოლო ალერგია არის რეაქცია რძის პროტეინზე.

ასე რომ აღარაა უცხო ის ფაქტი, რომ ათასობით წლის წინ ყველა ადამიანში იყო ამ შაქრის მიუღებლობა (ისევე, როგორც სხვა ძუძუმწოვრებში). მაგრამ ეს მანამ, სანამ დაიწყებდნენ ფერმის ცხოველების მოშინაურებასა და რძის მოხმარებას. ამის შემდეგ  გახდნენ ისინი ნელ-ნელა ტოლერანტულები. 

თუ გადახედავთ ამ შაქრის მიუღებლობის ყველაზე დაბალი სიხშირის მქონე ტერიტორიებს (ჩრდილოეთ ევროპა), აღმოაჩენთ, რომ ეს იყო პირველი ადგილი, სადაც რძის მწარმოებელი ცხოველები მოიშინაურეს და რძეს საკვებად მოიხმარდნენ. 

ვინაიდან მიუღებლობის დონე პირდაპირ კავშირშია ისტორიის იმ პერიოდთან, როდესაც ადგილობრივმა მოსახლეობამ დაიწყო ცხოველების მოშინაურება, ამიტომ დანარჩენ ევროპას აქვს ოდნავ მეტი მიმღებლობა, ვიდრე შუა აღმოსავლეთს, შემდეგ აზიას (მაგალითად, იაპონიაში, სადაც რძეს ისე არ მოიხმარენ, როგორც დასავლურ კულტურაში, ეს მდგომარეობა ბევრად უფრო გავრცელებულია) და ბოლოს აფრიკის მოსახლეობას, რომლებსაც აქვთ შეუწყნარებლობის ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი. 

მთელი ამ ისტორიის მანძილზე ჩვენი სხეული გარკვეულწილად მიეჩვია რძის პროდუქტების მუდმივ მოხმარებას - მაგრამ არა იდეალურად და არა ყველა.

მიუღებლობის სიმპტომები ჩვეულებრივ ვითარდება ლაქტოზას შემცველი საკვების, ან სასმლის მიღების შემდეგ - 30 წუთიდან რამდენიმე საათის განმავლობაში.

შეიძლება გამოვლინდეს შემდეგი ფორმებით:

• დიარეა
• გაზები
• შებერილობა
• კუჭის კრუნჩხვები და ტკივილები
• გულისრევის შეგრძნება და ზოგჯერ ღებინება

სიმპტომების სიმძიმე და როდის გამოჩნდება ისინი დამოკიდებულია მოხმარებული ლაქტოზის რაოდენობაზე. ზოგიერთ ადამიანს მაინც შეუძლია პატარა ჭიქა რძის დალევა რაიმე სიმპტომების გამოწვევის გარეშე, ზოგს კი მაშინვე ეწყება სიმპტომები, როგორც კი ყავას პატარა კოვზ რძეს დაუმატებს.

ბავშვებში ამ მდგომარეობის მიუღებლობის მკურნალობა  დამოკიდებულია  სიმპტომების მასშტაბზე. ზოგიერთ ბავშვს შეუძლია მიიღოს მცირე რაოდენობით რძის პროდუქტები შემდეგი გართულების გარეშე.

სიმპტომების შემსუბუქების მიზნით, თუ/როცა ბავშვი მოიხმარს ლაქტოზას შემცველ საკვებს, პედიატრს შეუძლია გირჩიოთ ლაქტაზას ფერმენტის დანამატი, რომელიც გაიცემა რეცეპტის გარეშე.

თუ  ბავშვის სიმპტომები მძიმეა და საჭიროებს მისი რაციონიდან მთელი ლაქტოზის ამოღებას, პედიატრმა შეიძლება გადაგამისამართოთ დიეტოლოგთან. ვინაიდან რძის პროდუქტები კალციუმის და D ვიტამინის კარგი წყაროა და ისინი ყველა ბავშვს სჭირდება, რეგისტრირებულ დიეტოლოგს შეუძლია შემოგვთავაზოს სხვა საკვები, ამ საკვები ნივთიერებების უზრუნველსაყოფად და ასევე ვიტამინის დანამატები.

და ბოლოს, ჩვილის ყოლისას ხშირად დასმული კითხვაა - თუ დედას აქვს აუტანლობა, არის თუ არა მისთვის უსაფრთხო ბავშვის ძუძუთი კვება? ამ დროს ბავშვის ძუძუთი კვება სრულიად უსაფრთხოა. ძუძუთი კვება არ აყენებს პატარას რისკის ქვეშ და მას აქვს მნიშვნელოვანი სარგებელი ბავშვის ჯანმრთელობისთვის. ზრდასრულებში მკურნალობა თითქმის მთლიანად სწორი დიეტის შერჩევას მოიცავს.

იმუშავეთ თქვენს დიეტოლოგთან, რათა დაადგინოთ ლაქტოზის ის რაოდენობა, რომელიც შეგიძლიათ მიიღოთ ყოველდღე. თქვენ შეგიძლიათ მიაგნოთ ამ რაოდენობას  ლაქტოზას მცირე რაოდენობით ცდის დროს.

• სცადეთ ისეთი საკვები და სასმელი, რომელიც შეიცავს ლაქტოზას დაბალ რაოდენობას, როგორიცაა ლაქტოზით შემცირებული რძე.
• მიირთვით, ან დალიეთ რძის პროდუქტები, რომლებიც უფრო ადვილად ასათვისებელია
• მიაქციეთ ყურადღება რაოდენობას, დასაშვებია მხოლოდ მცირე  დოზებით - როგორიცაა ¼ ჭიქა რძე ან ½ უნცია ყველი.
• მიირთვით ან დალიეთ 1 რძის პროდუქტი დღეში, შემდეგ კი ნელ-ნელა გაზარდეთ ყოველდღიურად მიღებული რაოდენობა.
• ჭამის დროს მიირთვით ან დალიეთ მხოლოდ 1 რძის პროდუქტი.
• მოიხმარეთ რძის პროდუქტები ან სასმელები სხვა საჭმელთან ერთად, იმის ნაცვლად, რომ მხოლოდ ისინი ჭამოთ და დალიოთ.
• ლაქტაზას ფერმენტი დალიეთ აბების ან თხევადი ფორმით, სანამ რძის საკვებს მიირთმევთ ან სვამთ. ეს ფერმენტი დაგეხმარებათ თავიდან აიცილოთ სხვადასხვა  სიმპტომები.

ბუნებრივია, რომ დოზები და პროდუქტები ყველასთვის ინდივიდუალურია და ყურადღებით შეარჩიეთ თქვენი დიეტის ფორმა. 

როცა თქვენთვის არ გამოდგება თუნდაც მცირე დოზით მიღებული ლაქტოზის შემცველი პროდუქტი, მაშინ საჭიროა ულაქტოზო პროდუქტი, იქნება ეს ყველი, რძე თუ სხვა.

რომელი საკვები უნდა შევზღუდო ან თავიდან ავიცილო?

შეზღუდეთ ან მოერიდეთ რძეს (რეგულარული, შედედებული, ფხვნილი), იოგურტი, ყველი, ნაყინი, მოჩი ნაყინის გულსართით და სხვა რძის პროდუქტები. ყოველთვის წაიკითხეთ ინგრედიენტების ეტიკეტები, სანამ შეფუთულ საკვებს იყიდით. 

შეზღუდეთ ან მოერიდეთ საკვებს, რომელიც შეიცავს რძეს, რძის მყარ ნაწილაკებს, კარაქს, ნაღებს. ისეთი საკვებიც კი, როგორიცაა მარგარინი, არა რძის კრემი, ცომეული და სალათის სოუსი შეიძლება შეიცავდეს ამ ნივთიერებას. წვნიანი ან კარტოფილი, სასმელების ნარევები და ბლინების ან ნამცხვრის ნარევები ზოგჯერ არც ესენია გამონაკლისი. რძის შაქარი ასევე შეიძლება იყოს ბევრ მზა საკვებში, როგორიცაა ცომეული, კრემზე დაფუძნებული სოუსები და დამუშავებული ხორცი.

თქვენი საყვარელი რძის ნაწარმის ჩანაცვლება ტრაგედია არაა და არ მოგიწევთ რაღაც პროდუქტებზე უარის თქმა. უკვე ბევრჯერ ნახსენები იოგურტის მაგივრად ულაქტოზო იოგურტი შეგიძლიათ შეიძინოთ, რომელიც გარდა იმისა რომ გემრიელია, თან ჯანსაღია.

რომელი საკვები მივირთვათ?

ბევრი ჯანსაღი საკვები ადვილად ჯდება ულაქტოზო დიეტაში, მათ შორის ხილი, ბოსტნეული, მარცვლეული, თხილი, თესლი და პარკოსნები.

თუ თქვენ არ შეგიძლიათ რძის პროდუქტების უმეტესობის ჭამა, ამის გამო შესაძლოა ვერ მიიღოთ საკმარისი კალციუმი თქვენს ყოველდღიურ დიეტაში.

კალციუმს აქვს რამდენიმე მნიშვნელოვანი ფუნქცია, მათ შორის:

• ხელს უწყობს ძლიერი ძვლებისა და კბილების აშენებას
• კუნთების შეკუმშვის რეგულირება (გულისცემის ჩათვლით)
• სისხლის შედედების უზრუნველყოფა

აირჩიეთ ისეთი პროდუქტები, რომ თქვენი დიეტა შეიცავდეს კალციუმის ალტერნატიულ წყაროებს, როგორიცაა:

• ფოთლოვანი მწვანე ბოსტნეული, როგორიცაა კომბოსტო, ბროკოლი, 
• სოიოს მარცვლები
• ტოფუ
• თხილი
• პური და ყველაფერი გამაგრებული ფქვილით
• თევზი, რომელიც შეიცავს საკვებ ძვლებს (მაგალითად, სარდინი, ორაგული და ბალზამი

მიუხედავად იმისა, რომ საქართველო ლაქტოზა ტოლერანტულ ევროპის ნაწილში შედის, მოსახლეობის დიდ რაოდენობას მაინც აქვს ეს მდგომარეობა. რიგი ფაქტორების გათვალისწინებით სრულებით შესაძლებელია ამ მდგომარეობასთან ერთად ცხოვრება და რძის ნაწარმის ჩანაცვლება კი, დროთა განმავლობაში უფრო სრულფასოვნად მოხდება.

ულაქტოზო პროდუქცია ევროპროდუქტში

ევროპროდუქტი ადგილობრივ ბაზარზე ულაქტოზო საკვების და სხვა ორგანული ნაწარმის ყველაზე ფართო ასორტიმენტს გთავაზობთ. აქ დაგხვდებათ სხვადასხვა ბრენდის ბრინჯის, შვრიის, სოიოს, ნუშის რძე, რომელიც ერთ-ერთი ყველაზე მოთხოვნადი და ჯანსაღი პროდუქტია და რაც მთავარია ყველა მათგანი ულაქტოზოა.

მიუხედავად იმისა, რომ საქართველო ლაქტოზა ტოლერანტულ ევროპის ნაწილში შედის, მოსახლეობის დიდ რაოდენობას მაინც აქვს ეს მდგომარეობა. რიგი ფაქტორების გათვალისწინებით სრულებით შესაძლებელია ამ მდგომარეობასთან ერთად ცხოვრება და რძის ნაწარმის ჩანაცვლება კი, დროთა განმავლობაში უფრო სრულფასოვნად მოხდება.